بینامتنیت قرآن و دفتر اول، دوم و سوم مثنوی از دیدگاه ژرار …

پـس تـو شـک داری در اِنْـشَـقَّ الْقَـمَـرُ
گــر تــو را اِشــکـال آیــد در نـظــر
(۱/۱۰۸۰)
اقتباس از آیه «اقْتَرَبَتِ السَّاعَهُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ»، (قیامت نزدیک شد و ماه دو پاره شد)، (قمر، ۱). مولانا از این آیه در این بیت که در مبحث توکل و جبر و اختیار است، استفاده می‌کند. اهمیت این موضوع در نظر مولانا و اشاره او به آیه ذکر شده از این بابت است که درک و پذیرش حقایق تنها به استدلال نیست بلکه باید از دل به معجزات پیامبر (ص) ایمان آورد.
□
هُــوَ یُـدْرِکُ بـیـن تـو از موسی و کــه
لاجــرم ابــصـــار مــا لا تُـــدْرِکُــه
(۱/۱۱۳۸)
برگرفته از آیه «لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ»، (دیدگان او را در نیابد و او دیدگان را دریابد؛ و اوست باریک بین آگاه.)، (انعام، ۱۰۳). در آیه نفی رؤیت به دیدگان مطرج شده است مولانا با آوردن این آیه سعی در حل یکی از مباحث مشکل متکلمان و فیلسوفان الهی دارد. مولانا در این بیت اشاره‌ی تفسیرگونه‌ای از آیه ارائه می‌دهد ضمن اینکه اشاره‌ای کوتاه به داستان حضرت موسی و تجلی خداوند بر کوه طور می کند.
□
بــاز شــد کـه إِنَّــا إِلَـیْــهِ راجِـعُـون
صـورت از بـی‌صــورتــی آمـد بـرون
(۱/۱۱۴۴)
برگرفته از عبارت قرآنی «…إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»، (… ما از خداییم و به خدا باز می‌گردیم.)، (بقره، ۱۵۶). مولانا با بهره‌گیری از آیه مذکور صورت و معنای عالم را تبیین می‌کند او با استفاده از مثال‌های قبل و بعد این آیه، بیان می‌کند که هر چه در این دنیاست اصلی صورتی دارد و باطنی. این جهان که صورت است از بی‌صورتی (خداوند) به وجود آمده است و لاجرم به سوی آن باز می‌گردد و این وام‌گیری خلاقانه از آیه است.
□
صـد هـزاران عـلمـش اندر هر رگست
بـوالـبـشـر کـو عَـلَّـمَ الْأَسْمـاء بگست
(۱/۱۲۳۷)
اقتباس از عبارت قرآنی «وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها»، (و همه نام‌ها را به آدم آموخت…)، (بقره، ۳۱) مولانا شرافت و عظمت و برتری آدم را، طبق آیه ذکر شده، از آن می‌داند که وی حامل معانی اسماء گشته است.
□
از نُـبــی ذا جـاءَ نـَصْـرُ الـلَّـه خــوان
مـر ضـعـیـفـان را تـو بی‌خصمـی مدان
(۱/۱۳۱۶)
برگرفته از آیه «إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ»، (آنگاه که نصرت الهی و پیروزی فراز آید)، (نصر، ۱) مولانا با استفاده از آیه ذکر شده می‌گوید که ضعیفان به نص این آیه هم می‌توانند انتقام بگیرند و خدا آن‌ها را را یاری کند.
□
نـک جــزا طَـیْـراً أَبـابـیـلـت رسـیــد
گـر تــو پـیـلـی خصـم تـو از تو رمید
(۱/۱۳۱۷)
مصرع دوم برگرفته از «وَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْراً أَبابیلَ»، (و بر سر آنان پرندگانی فوج فوج فرستاده.)، (فیل، ۳). مولانا به عنوان مثالی برای انتقام ضعیفان از قرآن کریم قصه ابرهه ذکر می‌کند و می‌گوید ضعیف تا هنگامی از زور تو می رمد که طیراً ابابیل (حمایت پروردگار) به داد او نرسد.
□
مـعـده‌اش نـعـره زنـان هَـلْ مِـنْ مَزیـد
عـالـمـی را لـقـمـه کــرد و درکـشـیـد
(۱/۱۳۸۳)
برگرفته از آیه «یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزیدٍ»، (روزی که به جهنم گوئیم آیا پر شدی؟ و گوید آیا باز هم بیشتر هست؟)، (ق، ۳۰) مولانا از این آیه فقط استفاده لفظی کرده ولی در پی مقصود خود است. او با ذکر واژه‌ی دوزخ در ابیات قبل بی‌درنگ به یاد نفس دوزخی می‌افتد و به توصیف نفس می‌پردازد که چون جهنم چنان پراشتهاست که هر چه به خواسته‌هایش برسد باز سیر نمی‌شود.
□
گـفـت او زان سـوی وَ اسْتَغْشَوْا ثِیاب
نــوح را گـفـتـنــد امّــت کو ثـواب