آیا تا به حال این اتفاق برای شما پیش آمده که ملودی را بسازید و در عین حال در همان لحظه آن را از یاد ببرید! و چیزی برای کمک به شما در یاد آوری آن وجود نداشته باشد. ممکن است که شما ملودی های زیبایی را در ذهن خود ساخته باشید، اما آن ها را به سرعت از خاطر برده باشید. اما خوشبختانه صد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها سال پیش سیستمی به نام سلفژ ساخته شده تا به موزیسین ها کمک کند تا این افکار و ملودی ها را شناخته و به نوشتار تبدیل کنند.
سلفژ (که سلفا یا سلفژیو نیز نامیده می شود) چارچوبی را برای ملودی ها فرام می کند تا روابطی قابل فهم و شناسایی میان بسامد آوا ها ایجاد کرده و گوش شما را برای شنیدن الگو های ملودیک آموزش دهد. سلفژ یک سیستم عالی برای یادگیری معماری پشت ساختار موسیقی است و به نوعی طرح بنیادی در آموزش گوش می باشد.
سلفژ در واقع پایه و مبنای آموزش موسیقی محسوب می شود و از دو بخش اساسی تشکیل شده است:
- قسمت تئوریک که مربوط به شناخت و یادگیری علائم، قواعد و قوانین است.
- قسمت عملی که مربوط به خواندن و تلفظ نت ها می شود.
آشنایی با سلفژ
سلفژ Solfège کلمه ای فوانسوی است که تکنیکی در موسیقی برای آموزش آوازخوانی محسوب می شود. در این تکنیک هر نت میزان با سیلاب ویژه ای خوانده می شود که به آن سیلاب سلفژ یا سلافا سیلاب می گویند. تعداد این سیلاب ها 7 تا بوده و به ترتیب زیر خوانده می شوند: دو، ر، می، فا، سل، لا، و سی. پایه ی یادگیری سلفژ دانستن ارزش زمانی هر نت است و در کنار این باید ارزش زمانی هر سکوت را نیز بدانیم.
سلفژ که در تلفظ ایتالیایی به آن سلفژیو، و در تلفظ اسپانیایی به آن سلفئو می گویند، متدی آموزشی در موسیقی است که به منظور آموزش pitch، یا زیر و بمی صدا و خوانندگی به کار می رود. این متد در سطوح مختلفی از مبتدی تا پیشرفته، از آموزش کودکان در سطوح اولیه، تا تحصیلات دانشگاهی به کار برده می شود. روش های آموزشی مختلفی از متد سلفژ برای آموزش pitch و نت خوانی و خوانندگی بهره می برند که یکی از رایج ترین و محبوب ترین این روش ها، روش کادالی است.
اهمیت یادگیری سلفژ
یادگیری سلفژ موسیقی دان را قادر به توانایی شنوایی یا شنیدن ذهنی نت های قطعه موسیقی ای می کند که آن ها را برای اولین بار دیده است و هرگز قبلا نشنیده است و سپس آن را با صدای بلند می تواند بخواند. یادگیری سلفژ همچنین تشخیص فواصل (پنج های کامل، ششم های مینور و …) را نیز بهبود می بخشد و فهم موسیقی دان و خواننده را از تئوری موسیقی، قدرت می بخشد. سلفژ فرمی از نت خوانی (و وزن خوانی ) است که هر دو اصطلاح بجای یک دیگر هم استفاده می شوند.
شناخت الگوی های تکرار شونده در موسیقی
حقیقت است که هر قطعه ای موسیقی کاملا منحصر به فرد و ویژه است، اما تعداد تناوب ها یا فواصل بین نت ها محدود است. سلفژ در تشخیص این تناوب ها کمک کرده و با یادگیری آن شما قادر خواهید بود تناوب ها را تشخیص دهید. با دانش سلفژ شما می توانید با توجه به گام ماژور سلفژ، تشخیص دهید که بسامدها در چه زمانی کم یا زیاد خواهند شد.
این نوع از شناخت به درک عمیق تری از ملودی ها، روند آکورد ها و ساختار آهنگ ها منجر می شود.
کسب مهارت خواندن درجای نت ها و بازخوانی آن ها
فرض کنید که یک برگه نت در اختیار شما قرار بگیرد و شما بدون پخش شدن آهنگ و شنیدن آن، بتوانید نت هایی را که بر روی پنج خط حامل قرار دارند به سادگی بخوانید و آهنگ را اجرا کنید.
احتمالا با خودتان فکر می کنید که انجام این کار بسیار سخت یا نشدنی باشد. اما لازم است بدانید که با مقداری زمان و تمرین قادر خواهید بود سلفژ را یاد گرفته و نت ها را به سادگی بخوانید. با یادگیری سلفژ و تمرین مداوم، خواندن نت های روی خطوط حامل برای شما ممکن و ساده خواهد بود.
علاوه بر این، از فواید دیگر دانستن سلفژ می توان به این نکته اشاره کرد که با خواندن برگه ی نت و نت های روی خطوط حامل پنج گانه ، می توانید کلیت موسیقی در حال تمرین را دریافته و نگاهی اجمالی بر موسیقی مورد نظر داشته باشید. دانستن سلفژ می تواند تکنیکی به نام Relative Pitch را به شما بیاموزد، دانستن این تکنیک باعث می شود شما با شنیدن هر صدایی بتوانید نت آن را تشخیص دهید.
Transcribe کردن
با یادگیری سلفژ شما قادر خواهید بود به راحتی و به شکلی معجزه آسا کار transcribe انجام بدهید. ترنسکرایب کردن یعنی، شما بتوانید با شنیدن یک قطعه ی موسیقی همه ی نت های آن قطعه را بر روی پنج خط حامل بکشید. برای ترنسکرایب کردن فرقی نمی کند موسیقی مورد نظر شما یک قطعه گیتار سولو باشد و یا حتی یک ملودی که شما در ذهن خودتان آن را ساخته اید.
توانایی تنظیم بهتر
یکی از فواید سلفژ این است که به شما کمک می کند تا بتوانید بهتر از گذشته تنظیم کنید زیرا شما علم بیشتری درباره ملودی ها دارید و می توانید ملودی های فوق العاده ای را بنویسید. به طور کلی، هنگامی که شما سلفژ کار می کنید، نه تنها می توانید به راحتی پنج خط حامل را بخوانید و از آن برای نواختن قطعه های مورد علاقه خود استفاده کنید، بلکه می توانید ملودی های خود را نیز بنویسید و با استفاده از آن ها آهنگ های بسیار با کیفیت تولید کنید.
یادگیری Relative Pitch
Relative Pitch به تکنیکی گفته می شود که با استفاده از آن می توانید هر صدایی را که می شنوید را به یک نت خاص نسبت دهید و نت آن را حدس بزنید. این تکنیک باعث می شود تا شما فواصل و آکورد ها را بهتر بشنوید و بتوانید آن ها را به بهترین شکل ممکن آنالیز کنید. هنگامی که این تکنیک را تمرین کنید، می توانید راحت تر از گذشته موسیقی های محبوب خود را Transcribe کنید.
در اختیار داشتن ملودی ها بدون نیاز به ساز
یکی از مهم ترین کار هایی که می توانید با دانش سلفژ انجام دهید، این است که می توانید به راحتی ملودی هایی که در ذهن دارید را بدون نیاز به ساز و یا نوشتن آن بر روی برگه نت بخوانید. این ویژگی، یکی از مهم ترین ویژگی هایی است که می توانید با استفاده از سلفژ به آن دست پیدا کنید.
دو متد برای به کار بردن سلفژ
- نت دو ثابت که سیلاب ها همیشه به نت های خاصی اختصاص داده می شوند (برای مثال دو همیشه نت C در سیستم جهانی نت نویسی است)
- دو قابل انتقال که سیلاب ها به نت های مختلف بر اساس محتوای موسیقی اختصاص داده می شوند.
سلفژ چیست
سلفژ اصطلاحی فرانسوی است به معنای نوشتن و خواندن نت های موسیقی است. موسیقی نیز یک زبان است و مانند هر زبان دیگری برای یادگیری آن، باید بتوانیم آن را بخوانیم یا بنویسیم. یادگیری سلفژ برای موسیقی دانان، نوازندگان، خوانندگان، آهنگسازان، رهبران ارکستر و حتی بازیگران نیز لازم است.
در سلفژ سه سرفصل به شکل جداگانه مورد بررسی قرار می گیرند:
- صداخوانی یا کانتاتی: به مفهوم خواندن نت ها با صدای درست و به شکل دقیق است. در این بخش از سلفژ هنرجو می آموزد چگونه هر نت را دقیقا به همان شکلی که هست بخواند، به این معنی که اگر همان نت بوسیله ی پیانو نواخته شود، صدای تولید شده توسط پیانو دقیقا با صدای تولید شده توسط هنرجو یکی باشد. با فراگیری این بخش، هنرجو قادر خواهد بود، تمام نت ها را به شکلی دقیق و در گام های مختلف خوانده و اجرا کند.
- وزن خوانی یا پارلاتی: در این بخش هنرجو می آموزد که کشش زمانی نت ها، و همچنین ریتم قطعات موسیقی مختلف را اجرا کند. از مهم ترین عناصر هر هنری، ریتم می باشد، ریتم می تواند معانی مختلفی در اجرا ایجاد کند. برای مثال در خوانندگی، درک درست و دقیق از ریتم های مختلف مثل ¾ یا 4/4 کمک می کند تا خواننده ترانه در از نظر کشش ها در قسمت های مساوی تقسیم کند. یا در بازیگری، نگهداشتن ریتم در بیان و همچنین در بدن در موقعیت های مختلف نمایش، کمک می کند که اجرا دچار یکنواختی نشده و بیننده را مشتاق نگه دارد. بازیگرانی که درک درستی از ریتم دارند در مقایسه با بازیگرانی که با موسیقی ناآشنا هستند، اجراهای بسیار موفق تری خواهند داشت.
- دیکته موسیقی: با یادگیری این قسمت، هنرجو قادر خواهد بود نت هر صدایی را که می شنود تشخیص داده و ریتم نت های متوالی را درک کرده و یادداشت کند. یادگیری این بخش برای موزیسین ها یک تخصص خیلی جذاب محسوب می شود.
کلاس سلفژ برای چه کسانی مفید است؟
واضح است که سلفژ برای بالا بردن درک موسیقی و برای نوازندگان لازم است. اما باید درنظر داشت که شاید برخی مباحث تخصصی در کلاس سلفژ برای تمام هنرجویان جذاب نباشد، لذا برحسب صلاحدید استاد و نیاز هنرجو مباحث در این کلاسها تدریس می گردد. این دانش برای افراد زیر مفید خواهد بود:
- آهنگسازها
- هنرجویان آواز
- هنرجویان سازهای کلاسیک بخصوص ویولن
سلفژ برای هنرجویان آهنگسازی و آواز بسیار مفید است و فراگیری مباحث مرتبط به این دسته هنرجویان توصیه می گردد.
تاریخچه ی سلفژ
پس از آشنایی با سلفژ و مفهوم و فواید آن، خوب است بدانیم که چگونه این متد آموزشی به وجود آمد و توسط موسیقی دان ها مورد استفاده قرار گرفت تا بتوانند قطعاتی بی نظیر تولید کنند. درواقع سلفژ، یک هزاره پیش از به وجود آمدن سیستم نت خوانی مدرن که بر پایه ی نت های “دو، رِ، می، فا، سل، لا و سی” می باشد، توسط یک راهب ایتالیایی به نام Guido D’Azerro به وجود آمد. او سعی کرد است یک سیستم نام گذاری بوسیله ی کلمات لاتین برای نت های موسیقی خلق کند. این سیستم دارای شش نت بوده و نام آن Un Queant Laxis ld می باشد. در عکس زیر این سیستم نامگذاری قابل مشاهده است.
نکته ی قابل توجه و جالب در این عکس این نکته است که با کنار هم گذاشتن حروف ابتدایی کلمات عکس که با رنگ قرمز نوشته شده اند، می توانید شباهت آنها را با نت های موسیقی مدرن به وضوح ببینید. فقط نت “دو” به ut تغییر پیدا کرده است و همچنین نت سی هم در آن وجود نداشته و بعدا به سیستم نت خوانی اضافه شده است و این سیستم را دارای 7 نت مدرن ” دو، رِ، می، فا، سل، لا، سی” کرده است. موضوع قابل توجه دیگر در عکس بالا این است که اگر نت های داخل عکس را نت های دو، رِ، می، فاریال سل و لا بدانیم، این نت ها تشکیل یک گام ماژور کامل را می دهند.
این سیستم نت خوانی نخستین سیستمی بود که با استفاده از آن، موسیقی دانان می توانستند به جای استفاده از کلمات سخت، برای به کار بردن نت ها از حروف ابتدایی و ساده استفاده کنند و همین موضوع، کار آنان را بسیار ساده تر می کرد.
این سیستم، اولین سیستمی بود که با استفاده از آن می توانستید به جای استفاده از کلمات سخت، از حروف ابتدایی استفاده کنید که کار را برای بسیار از موزیسین ها راحت تر از گذشته می کرد. اما در ادامه خواهیم دید که چرا این سیستم تا این حد مشهور شد و چرا بسیاری از موزیسین ها با استفاده از این سیستم به ساخت موسیقی های خود پرداخته اند.
سلفژ را از کجا شروع کنیم
ما در این مقاله درباره ی سیستم های مختلف سلفژ صحبت کردیم، اما اگر قصد دارید شروع به یادگیری سلفژ کنید، حتما آموزش خود را با سیستم دو متحرک آغاز کنید. سیستم دو ثابت برای اشخاصی مناسب است که دانش اولیه ی سلفژ را دارند و می خواهند دانش خود را گسترش دهند، اما تمرین این سیستم توسط هنرجویان مبتدی بیشتر آنها را گیج خواهد کرد.
برای شروع به یادگیری سلفژ، باید ابتدا یک گام را انتخاب کرده و سپس نت های آن را با دانستن فواصل بین آنها بخوانید. اگر بتوانید این کار را با همراهی یک پیانو یا یک کیبورد انجام دهید تا از صحیح خواندن نت ها مطمئن شوید، بسیار بهتر خواهد بود.