کاملترین مجموعه فرهنگ لغت خودمونی مردم ایران قسمت هفتم

چلچلی-دیوانگی-بیعاری

در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

تنگاتنگ-بسیار نزدیک به هم-بدون فاصله

 

 

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

 

 

تف مالی-سرسری شستن و اندکی آب زدن-هنگام بوسیدن-آب دهان و لب ها را به صورت کسی زدن

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

پیش غذا-آن چه پیش از غذای اصلی می خورند

در قوطی هیچ عطاری یافت نشدن-به کلی نایاب بودن

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار
درینگ درینگ-صدای شکستن شیشه-صدای برخورد پیاپی چیزی به فلز یا شیشه

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

پخش-پراکنده

به هم زدن-قطع رابطه کردن
آفتابه برداشتن(دست به آب رساندن، پابرهنه وسط حرف کسی دویدن)

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

پس پسکی-حالت کسی که رو به عقب گام برمی دارد

ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن

دور تسبیح-بسیار و بی شمار

زهرمار کردن چیزی-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

 

از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

ابریشم-زن نوازنده-مطرب

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

چایمان کردن-سرما خوردن-چاییدن

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

دست نماز-وضو

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

دست داشتن در کاری-پنهانی شرکت داشتن در کاری

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

 

حلال واری-نگا. خلال وار

پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک

خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود
رتوش-دستکاری و آرایش عکس

پیه آوردن-چاق شدن

حرف های گنده تر از دهان-ادعاهای زیادی-سخنان خارج از توانایی

درخت اگر-امید پوچ و واهی

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

تیغ زدن-باج گرفتن-پول گرفتن و پس ندادن-جیب کسی را خالی کردن

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

دست انداختن به روی چیزی-چیزی زا غاصبانه تصرف کردن

دهن دره-خمیازه

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

باج به شغال دادن-به شخصی پست رشوه دادن

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن

خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

 

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

بازار مکاره-بازار موقت

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

به هم خوردن حال-استفراغ کردن-بالا آوردن

 

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت
دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

بار گردن کسی گذاشتن-کاری را به زور و اصرار به عهده ی کسی گذاشتن

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

تاب بازی-بازی کردن با تاب

دور برداشتن-گرم شدن-مبالغه کردن-کش دادن-عصبانی شدن
حواس نداشتن-گیج و منگ بودن-حواس پرت بودن

خاله بی بی-نوعی آش

خیال باف-مالیخولیایی-کسی که همواره در عالم خیال به سر می برد و عملی نمی کند
زار و نزار-زرد و ناتوان-بد حال و بیمار

ته ریش-ریش اندک

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

 

چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست-از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد

آستین از دهان برداشتن-خندیدن

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

پا برهنه-بدون کفش

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن
آیه آمدن-سوگند یاد کردن-به قرآن سوگند خوردن
 

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

راسته کردن-حساب گِرد کردن اعداد

بالا آوردن-استفراغ کردن

آن سفر(آن بار، آن دفعه)

دهن کسی را آب انداختن-کسی را به طمع انداختن-میل شدید در کسی ایجاد کردن
بند و بست-ساخت و پاخت-توطئه
دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)

جادو و جنبل-دعاهایی که برای قضای حاجات یا دفع بیماری و از این قبیل می خوانند

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

جیز کردن-سوراندن به زبان کودکان

دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین
زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

خرخور-چیزی که قابلیت خورده شدن را از دست داده است

رک حرف زدن-بدون پروا و ملاحظه حرف زدن-صریح و روشن سخن گفتن

آفتاب به آفتاب-هر روز

دارایی-ثروت-وزارت خانه ای که امور مالی کشور در آن رسیدگی و برنامه ریزی می شود
باد گرفتن-مغرور شدن

دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن
اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)
پای چوب ایستادن-منتظر آغاز فروش در میدان یا بازار ماندن
به دهان کسی نگاه کردن-مطیع به گفته ی کسی بودن-حرف کسی را بکار بستن

ته ریش گذاشتن-کمی ریش بر صورت نگهداشتن

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

 

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

زور گفتن-حرف و خواست خود را به کسی تحمیل کردن

تیکه-چیز جالب-نصیب و قسمت-زن زیبا و خوشگل

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

 

زار-کوتاه شده ی زایر

تر و فرز-چست و چابک

 

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

خِل-خلط بینی

خاکشیر یخ مال-خاکشیر که با یخ سایند تا حوب سرد شود و به بیمار دهند تا اسهالش قطع شود
چرک-کثیف

 

زیپ دهن را کشیدن-حرف نزدن-دهان را بستن

پوست کلفت-سخت جان-مقاوم

حاشیه دار-کناره دار

چهل منار-تخت جمشید

چش-چشم
بمیرم-قربان بروم

دل واپسی-نگرانی-اضطراب

جلو کسی درآمدن-با کسی مقابله کردن-حق کسی را کف دستش گذاشتن

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

 

زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق

 

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

آستین از دهان برداشتن(خندیدن)

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

چهار دستی-فراوانی

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود
آسمان سوراخ شدن(رویداد بزرگ پیش آمدن)
دستمال کاغذی-قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن

ذوق زده شدن-ناگهان بسیار خوش حال شدن-از شادمانی بسیار و ناگهانی بیمار شدن

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)

دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن
خوش محضر-شیرین سخن-خوش مجلس

پیش گرفتن کاری-کاری را آغاز کردن

ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا

از دور دستی برآتش داشتن-آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن

تا خوردن-کج شدن-خم شدن-انحنا برداشتن

الانه-همین حالا-هم اکنون

دهنی شدن-آب دهان خوردن به غذا یا چیزی

خروار-کنایه از مقدار زیاد

آفتاب کسی به زردی رسیدن-به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی
 

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

آلاخون (و) والاخون(دربه‌در، سرگردان، آواره)

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

چتوَل-یک چهارم

خش-صدای گرفته-خراش

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای
آمد-فرخندگی-خوش‌قدمی

از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

 

 

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

چه غلط ها !-چه فضولی ها !

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

 

تشریف داشتن-حضور داشتن

خرج از کیسه ی خلیفه کردن-از مال دیگران خرج کردن

تسویه حساب-تلافی-پاک کردن دل خوری

دست آموز-تربیت شده-آموخته

حال و بار-وضع زندگی

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد
خاص و خرجی-ممتاز و معمولی

اجباری(خدمت سربازی)
 

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

 

 

آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

آسمان‌جل(ندار، بی‌چیز، کسی که رواندازش آسمان است)

بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

تلقین گفتن-مسائل دینی که بر سر گور کسی می گویند

پیش غذا-آن چه پیش از غذای اصلی می خورند
خوش وعده-آن که به وعده اش وفا می کند

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

ته نشین-رسوب کرده

پیزی-مقعد-نیروی مقاومت و پشتکار
جایی-مستراح-توالت
آب نخوردن-درنگ نکردن

به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن

حسرت به دلی-آرزومندی شدید

آزگار(زمان دراز)

 

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

پس کسی برآمدن-حریف کسی بودن

حرم خانه-درون خانه که زنان زندگی می کنند

دلال بازی-به شیوه دلالان از راه مبالغه و دروغ کاری را بزرگ جلوه دادن-واسطه گری

بند آوردن-متوقف کردن

آب رفتن-بی‌اعتبار شدن-کوچک شدن

 

اُرد(درخواست، سفارش، دستور)

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

دیالله-زود باش دیگه !
افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

خر لنگ خود را به منزل رساندن-با وجود سختی کار را به پایان رساندن

 

حرام شدن-بی فایده شدن-بی نتیجه شدن

دو شاخ-دارای دو شقه

بردن از رو- از رو بردن

 

دوبلاژ-برگردان گفت و گوی فیلم به زبان دیگر
در به دری-بی خانمانی-آوارگی

تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی)

ابوقراضه-ابوطیاره

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن

ازخودراضی-متکبر-خود پسند

چس گره زدن-نهایت خست به خرج دادن
تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن

چِرت-حرف بی معنی و نامربوط

 

پدر در آوردن-سخت انتقام گرفتن-گوشمالی دادن

جای پا-اثر-نشانه-رد

اهل دود-سیگاری

استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)
آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان

خاطر خواه-عاشق-دل باخته
دهل کسی را زدن-کسی را از کار برکنار کردن

استخوان جلوی سگ انداختن(با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن)

آب و گِل(بر و رو، سرشت آدمی)

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

آبِ سیاه-نیمه کوری

پاخان-پشت هم اندازی-سفسطه کردن

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

از چاله در آمدن و به چاه افتادن-از باران به ناودان پناه بردن

چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

 
دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن
رسوایی بالا آوردن-کاری مایه ی رسوایی و شرمساری کردن
حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد

انداختنی(جنس نامرغوب)
پینه زده-وصله کرده

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

تخم چیزی ورافتادن-ریشه کن شدن

 

آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

اسب چوبین-تابوت

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

بی تفاوت-بی اعتنا

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

جیره بندی-سهم بندی

تکیه-محلی برای روضه خوانی-پشت به چیزی دادن

خونین و مالین-زخمی-خونی شده

بجا آوردن-شناختن-دریافتن

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

به گند کشیدن-جایی یا کاری را خراب کردن-به لجن کشیدن-بی اعتبار کردن

آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)

حمله گرفتن-غش کردن

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

ارزانی(بخشیدن، دادن)

 

تک پا-زمان کوتاه-در فرصتی بسیار اندک
آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

 

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

پیچ خوردن-در خلاف جهت-حرکت کردن-پیچانده شدن استخوان

خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

ریش کسی را چسبیدن-یقه ی کسی را چسبیدن

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

دلمه شدن-بسته شدن

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

چم گرفتن-رونق گرفتن-سر و سامان گرفتن

آب از آتش برآوردن-کار محال کردن

افتاده-فروتن-متواضع

 

خرس گنده-برای تحقیر به کسانی که اداهای خارج از سن خود در می آورند گفته می شود
با هم خواندن-تطبیق کردن-هماهنگ بودن

پیش غذا-آن چه پیش از غذای اصلی می خورند

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

بند شدن در جایی-قرار یافتن-ساکن شدن-آرام گرفتن

دم خود را روی کول گذاشتن-گریختن-شکست خورده رفتن

پس کشیدن-به عقب کشیدن

جان کلام-اصل مطلب

بچاپ بچاپ-اوج سوء استفاده و دزدی

الو(شعله‌ی آتش، در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم))

پوست کنده-رک و بی پرده
بست-محلی در جاهای مقدس یا دیگر که شخص در آنجا از تعرض در امان می ماند-تکه ی کوچکی از تریاک

 

خودی-آشنا